Home Il rigo musicale in fondo alla Bataille d’Annezin e i dispositivi di chiusura della lassa epica
Article
Licensed
Unlicensed Requires Authentication

Il rigo musicale in fondo alla Bataille d’Annezin e i dispositivi di chiusura della lassa epica

  • Francesco Carapezza EMAIL logo
Published/Copyright: June 11, 2015
Become an author with De Gruyter Brill

Abstract

The discovery, made by Ernest Langlois in 1910, of a notated musical staff at the end of a little-known parodic laisse probably written within the 13th century by an otherwise unknown Thomas de Bailleul (MS London, BL, Royal 20 A XVII) immediately raised the interest of medieval musicologists, who have debated its function and interpretation until recent times, whereas Romance philologists haven’t payed due attention to this intriguing and unique musical evidence, undoubtedly related to an Old French chanson de geste. In this paper I shall defend Georg Schläger’s forgotten hypothesis that the musical staff could well represent a vocalized ‘short line’ (petit vers), arguing that this question should be brought back to the issues concerning the formal aspects of epic laisse and to the field of Romance philology as a whole.

6

6 Bibliografia

Arens, Arnold, Traditionelles und Originelles bei Thibaut IV. von Champagne: die Kanzone «Por conforter ma pesance», in: Oroz Arizcuren, Francisco J. (ed.), Romania cantat. Lieder in alten und neuen Chorsätzen mit sprachlichen, literarischen und musikwissenschaftlichen Interpretationen (Gerhard Rohlfs zum 85. Geburtstag gewidmet), vol. 2, Tübingen, Narr, 1980, 435–447.Search in Google Scholar

Asperti, Stefano, Carlo I d’Angiò e i trovatori. Componenti «provenzali» e angioine nella tradizione manoscritta della lirica trobadorica, Ravenna, Longo, 1995.Search in Google Scholar

Badel, Pierre-Yves, La «Bataille d’Annezin»: une parodie de chanson de geste, in: Boutet, Dominique, et al. (edd.), «Plaist vos oïr bone cançon vallant?». Mélanges offerts à François Suard, vol. 1, Villeneuve d’Ascq, Université Charles-de-Gaulle Lille 3, 1999, 35–44.Search in Google Scholar

Bartsch, Karl, [Rec. di Gautier, Léon, Les épopées françaises. Études sur les origines et l’histoire de la littérature nationale, vol. 1, Paris, V. Palmé, 1865], Revue critique d’histoire et de littérature 1 (1866), 406–414.Search in Google Scholar

BdT = Pillet, Alfred, Bibliographie der Troubadours, ergänzt, weitergeführt und hg. von H. Carstens, Halle, Niemeyer, 1933 [versione elettronica: Bibliografia elettronica dei trovatori (BEdT), a cura di Stefano Asperti: <www.bedt.it>].Search in Google Scholar

Beart, Herman, Der Roman der Rose: Raum im Blick, in: Paravicini Bagliani, Agostino/Stabile, Giorgio (edd.), Träume im Mittelalter. Ikonologische Studien, Stuttgart, Belser, 1989, 183–192.Search in Google Scholar

Beart, Herman, Aux sources du «Roman de la Rose», in: Rolfe Monks, Peter/Owen, Douglas D. R. (edd.), Medieval Codicology, Iconography, Literature, and Translation. Studies for Keith Val Sinclair, Leiden, Brill, 1994, 110–116.10.1163/9789004622722_017Search in Google Scholar

Beart, Herman, L’illustration de l’illustration: l’exemple de l’image dans le «Roman de la Rose», in: Rossi, Luciano (ed.), «Ensi firent li ancessor». Mélanges de philologie médiévale offert à Marc-René Jung, vol. 2, Alessandria, Edizioni dell’Orso, 1996, 491–504.Search in Google Scholar

Beck, Jean, La musique des chansons de geste, in: Académie des Inscriptions et Belles-Lettres. Comptes rendus des séances de l’année 1911, Paris, Picard, 1911, 39–45.10.3406/crai.1911.72752Search in Google Scholar

Becker, Philipp August, Die Kurzverslaisse, Zeitschrift für französische Sprache und Literatur 65 (1943–1944), 257–277.Search in Google Scholar

Beckmann, Gustav Adolf, «Aoi» und kein Ende?, Zeitschrift für romanische Philologie 124 (2008), 199–223.10.1515/zrph.2008.023Search in Google Scholar

Bracken, Paul, «Halt sunt li pui»: Towards a Performance of the «Chanson de Roland», Nottingham Medieval Studies 57 (2003), 73–106.10.1484/J.NMS.3.347Search in Google Scholar

Burger, Michel, Recherches sur la structure et l’origine des vers romans, Genève, Droz, 1957.Search in Google Scholar

Carapezza, Francesco, Una «cobla» oscena di G (BdT 461.57) e il suo modello ritrovato, Rivista di studi testuali 3 (2001), 97–111.Search in Google Scholar

Carapezza, Francesco, À propos du «son desviat» de Marcabru, Revue des Langues Romanes 112 (2008), 5–22.Search in Google Scholar

Chailley, Jacques, Études musicales sur la chanson de geste et ses origines, Revue de Musicologie 30 (1948), 1–27.10.2307/925144Search in Google Scholar

Chailley, Jacques, Du «Tu autem» de «Horn» à la musique des chansons de geste, in: La chanson de geste et le mythe carolingien. Mélanges René Louis, vol. 1, Saint-Père-sous-Vézelay, Musée Archéologique Regional, 1982, 21–32.Search in Google Scholar

Chiarini, Giorgio (ed.), Il canzoniere di Jaufre Rudel, edizione critica con introduzione, note e glossario, L’Aquila, Japadre, 1985 (rist. Jaufre Rudel, L’amore di lontano, Roma, Carocci, 2003).Search in Google Scholar

DEAF = Dictionnaire étymologique de l’ancien français, dirigé par T. Städtler, <www.deaf-page.de/fr/index.php>.Search in Google Scholar

Dembowski, Peter F., Le vers orphelin dans les chansons de geste et son emploi dans la «Geste de Blaye», Kentucky Romance Quarterly 17 (1970), 139–148.10.1080/03648664.1970.9927929Search in Google Scholar

Di Luca, Paolo, Épopée et poésie lyrique: de quelques «contrafacta» occitans sur le «son» de chansons de geste, Revue des Langues Romanes 112 (2008), 33–60 (= 2008a).Search in Google Scholar

Di Luca, Paolo (ed.), Il trovatore Peire Bremon Ricas Novas, Modena, Mucchi, 2008 (= 2008b).Search in Google Scholar

Dinaux, Arthur, Thomas de Bailleul, in: id., Trouvères, jongleurs et ménestrels du Nord de la France et du Midi de la Belgique, vol. 2: Les trouvères de la Flandre et du Tournaisis, Paris, Téchener, 1839, 369–372.Search in Google Scholar

Frank = Frank, István, Répertoire métrique de la poesie des troubadours, 2 voll., Paris, Champion, 1953–1957.Search in Google Scholar

Gambino, Francesca (ed.), Canzoni anonime di trovatori e «trobairitz», Alessandria, Edizioni dell’Orso, 2003.Search in Google Scholar

Gautier, Léon, Les épopées françaises. Études sur les origines et l’histoire de la littérature nationale, 3 vol., Paris, V. Palmé, 1865–1868.Search in Google Scholar

Gennrich, Friedrich, Der musikalische Vortrag der altfranzösischen chansons de geste. Eine literarhistorisch-musikwissenschaftliche Studie, Halle, Niemeyer, 1923.Search in Google Scholar

Gennrich, Friedrich, Grundriß einer Formenlehre des mittelalterlichen Liedes als Grundlage einer musikalischen Formenlehre des Liedes, Halle, Niemeyer, 1932.Search in Google Scholar

Gennrich, Friedrich, Die Kontrafaktur im Liedschaffen des Mittelalters, Langen bei Frankfurt, Gennrich, 1965.Search in Google Scholar

Gérold, Théodore, La musique au Moyen Âge, Paris, Champion, 1932.Search in Google Scholar

GRLMA = Jauss, Hans Robert/Köhler, Erich (edd.), Grundriss der romanischen Literaturen des Mittelalters, vol. 6/2: La littérature didactique, allégorique et satirique. Partie documentaire, Heidelberg, Winter, 1970.Search in Google Scholar

Gröber, Gustav (ed.), Grundriss der romanischen Philologie, vol. 2/1, Strassburg, Trübner, 1902.Search in Google Scholar

Gruber, Jörn, Die Dialektik des Trobar. Untersuchungen zur Struktur und Entwicklung des occitanischen und französischen Minnesangs des 12. Jahrhunderts, Tübingen, Niemeyer, 1983.10.1515/9783111630106Search in Google Scholar

Haines, John, Eight Centuries of Troubadours and Trouvères. The Changing Identity of Medieval Music, Cambridge, Cambridge University Press, 2004.10.1017/CBO9780511481819Search in Google Scholar

Haines, John, «The Battle of Anesin». A Parody of Songs in Praise of War, Speculum 82 (2007), 348–380.10.1017/S0038713400009416Search in Google Scholar

Haines, John, Medieval Song in Romance Languages, Cambridge, Cambridge University Press, 2010.Search in Google Scholar

Heinemann, Edward A., L’art métrique de la chanson de geste. Essai sur la musicalité du récit, Genève, Droz, 1993.Search in Google Scholar

Langlois, Ernest, Une mélodie de chanson de geste, Zeitschrift für romanische Philologie 34 (1910), 349ss. (= 1910a).10.1515/zrph.1910.34.3.349Search in Google Scholar

Langlois, Ernest, Les manuscrits du Roman de la Rose: description et classement, Lille-Paris, Tallandier-Champion, 1910 (= 1910b).Search in Google Scholar

Langlois, Ernest (ed.), Adam le Bossu, trouvère artésien du XIIIe siècle, Le Jeu de Robin et Marion, suivi du Jeu du Pèlerin, Paris, Champion, 1924.Search in Google Scholar

Lappin, Anthony, A Parody in the Cantigas de Santa María, Bulletin of the Cantigueiros de Santa María 9 (1997), 71–75.Search in Google Scholar

La Rue, Gervais de, Thomas de Bailleul, in: id., Essais historiques sur les bardes, les jongleurs et les trouvères normands et anglo-normads, vol. 3, Caen, Mancel, 1834, 41–44.Search in Google Scholar

Lazzerini, Lucia (ed.), Audigier, poema eroicomico antico-francese in edizione critica, con versione a fronte, introduzione e commento, Firenze, Sansoni, 1985.Search in Google Scholar

Lazzerini, Lucia (ed.), Audigier. Il cavaliere sul letamaio, Roma, Carocci, 2003.Search in Google Scholar

Le Clerc, Victor (ed.), Histoire littéraire de la France, vol. 23: Fin du treizième siècle, Paris, Académie des Inscriptions et Belles-Lettres, 1856.Search in Google Scholar

Le Vot, Gérard, À propos des jongleurs de geste. Conjectures sur quelques procédés musicaux utilisés dans les compositions épiques médiévales, Revue de Musicologie 72 (1986), 171–200.10.2307/928367Search in Google Scholar

Louis, René, Le refrain dans les plus anciennes chansons de geste et le sigle AOI dans le Roland d’Oxford, in: Mélanges de linguistique et de littérature romanes à la mémoire d’István Frank, Saarbrücken, Universität des Saarlandes, 1957, 330–360.Search in Google Scholar

LPGP = Brea, Mercedes (ed.), Lírica profana galego-portuguesa. Corpus completo das cantigas medievais, 2 voll., Santiago de Compostela, Xunta de Galicia/Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades, 1996.Search in Google Scholar

Mölk, Ulrich, «Quan vei les praz verdesir», in: Mélanges de langue et de littérature occitanes en hommage à Pierre Bec, Poitiers, Université de Poitiers – CESCM, 1991, 377–384.Search in Google Scholar

New Grove = Sadie, Stanley (ed.), The New Grove Dictionary of Music and Musicians, 20 voll., London, Macmillan, 1980 (second edition: 29 voll., 2001).Search in Google Scholar

Page, Christopher, Johannes de Grocheio on secular music: a corrected text and a new translation, Plainsong and Medieval Music 2 (1993), 17–41.10.1017/S0961137100000401Search in Google Scholar

Paris, Gaston, Mélanges de littérature française du Moyen Âge, publiés par Mario Roques, Paris, Champion, 1912 (rist. 1966).Search in Google Scholar

Parker, Ian R., Chanson de geste, in: Sadie, Stanley (ed.), The New Grove Dictionary of Music and Musicians, 20 voll., London, Macmillan, 1980.Search in Google Scholar

Räkel, Hans-Herbert S., Chanson de geste, in: Finscher, Ludwig (ed.), Die Musik in Geschichte und Gegenwart. Allgemeine Enzyklopädie der Musik begründet von Friedrich Blume, zweite, neubearbeitete Ausgabe, vol. 2: Bolero-Encyclopedie, Kassel, Bärenreiter, 1995.Search in Google Scholar

Riquer, Martín de, Los trovadores. Historia literaria y textos, 3 voll., Barcelona, Planeta, 1975.Search in Google Scholar

Rohloff, Ernst (ed.), Die Quellenhandschriften zum Musiktraktat Johannes de Grocheo, Leipzig, Deutscher Verlag für Musik, 1972.Search in Google Scholar

Roncaglia, Aurelio, Petit vers et refrain dans les chansons de geste, in: id., Epica francese medievale, a cura di Anna Ferrari e Madeleine Tyssens, Roma, Edizioni di Storia e Letteratura, 2012, 127–140 (rist. di: id., Petit vers et refrain dans les chansons de geste, in: La technique littéraire des Chansons de geste. Actes du Colloque de Liège (septembre 1957), Paris, Les Belles Lettres, 1959, 141–159).Search in Google Scholar

RS = G. Raynauds Bibliographie des altfranzösischen Liedes, neu bearbeitet und ergänzt von Hans Spanke, Leiden, Brill, 1955.Search in Google Scholar

Rychner, Jean, La chanson de geste: essai sur l’art épique des jongleurs, Genève, Droz, 1955.Search in Google Scholar

Sachs, Carl, Mittheilungen aus Handschriften (Schluß), Archiv für das Studium der neueren Sprachen und Literaturen 22 (1857), 413–423.Search in Google Scholar

Schläger, Georg, Studien über das Tagelied. Ein Beitrag zur Literaturgeschichte des Mittelalters, Inaugural-Dissertation, Jena, Frommann, 1895.Search in Google Scholar

Schläger, Georg, Über Musik und Strophenbau der französischen Romanzen, mit einem musikalischen Anhang, Halle, Niemeyer, 1900.Search in Google Scholar

Schläger, Georg, Zur Rhythmik des altfranzösischen epischen Verses, Zeitschrift für romanische Philologie 35 (1911), 364–375.10.1515/zrph.1911.35.3.364Search in Google Scholar

Spanke, Hans, Klangspielereien im mittelalterlichen Liede, in: Stach, Walter/Walther, Hans (edd.), Studien zur lateinischen Dichtung des Mittelalters. Ehrengabe für Karl Strecker zum 4. September 1931, Dresden, Baensch Stiftung, 1931, 171–183.Search in Google Scholar

Stevens, John, Words and Music in the Middle Ages. Song, Narrative, Dance and Drama, 1050–1350, Cambridge, Cambridge University Press, 1986.Search in Google Scholar

Suchier, Hermann, Der musikalische Vortrag der Chansons de geste, Zeitschrift für romanische Philologie 19 (1895), 370–374.10.1515/zrph.1895.19.3.370Search in Google Scholar

Veen, Jan van der, Les aspects musicaux des chansons de geste, Neophilologus 41 (1957), 82–100.10.1007/BF01539084Search in Google Scholar

Villa, Claudia, Paladini in paradiso e origini della «chanson de geste», in: Lo Monaco, Francesco (ed.), Rolando in paradiso. Il «Frammento de L’Aia» e le origini dell’epica romanza, Firenze, Sismel, 2013, 97–126.Search in Google Scholar

Wallensköld, Axel (ed.), Les chansons de Thibaut de Champagne, édition critique, Paris, Champion, 1925.Search in Google Scholar

Ward, Harry L. D., Royal 20 A. xvii, in: Catalogue of Romances in the Department of Manuscripts of the British Museum, vol. 1, London, British Museum, 1883, 880–884.Search in Google Scholar

Warner, George F./Gilson, Julius P., Catalogue of Western Manuscripts in the Old Royal and King’s Collections, vol. 2, London, British Museum, 1921.Search in Google Scholar

Werf, Hendrik van der (ed.), Trouvères-Melodien II: Thibaut de Navarre, Moniot d’Arras, Moniot de Paris, Colin Muset, Audefroi le Bastard, Adam de la Halle, Kassel, Bärenreiter, 1979.Search in Google Scholar

Werf, Hendrik van der, The Extant Troubadour Melodies. Transcriptions and Essays for Performers and Scholars, Gerald A. Bond text editor, Rochester (NY), Hendrik van der Werf, 1984.Search in Google Scholar

Ziino, Agostino, Aspetti della tradizione orale nella musica medioevale, in: Carpitella, Diego (ed.), L’etnomusicologia in Italia, Palermo, Flaccovio, 1975, 169–187.Search in Google Scholar

Ziino, Agostino, Caratteri e significato della tradizione musicale trobadorica, in: Tyssens, Madeleine (ed.), Lyrique romane médiévale. La tradition des chansonniers (Actes du Colloque de Liège, 1989), Liège, Bibliothèque de la Faculté de Philosophie et Lettres de l’Université de Liège, 1991, 85–218.Search in Google Scholar

Zinelli, Fabio, [Rec. di Di Luca, Paolo (ed.), Il trovatore Peire Bremon Ricas Novas, Modena, Mucchi, 2008], Medioevo romanzo 34 (2010), 447–449.Search in Google Scholar

Zink, Michel, Littérature française du Moyen Age, Paris, PUF, 1992.Search in Google Scholar

Online erschienen: 2015-6-11
Erschienen im Druck: 2015-6-1

© 2015 Walter de Gruyter GmbH, Berlin/Boston

Articles in the same Issue

  1. Frontmatter
  2. Frontmatter
  3. Aufsätze
  4. Zur Häufigkeit von Argumenten und Adjunkten in deutschen, französischen und spanischen Zeitungstexten
  5. Un aspecto poco investigado del Tesoro de la lengua castellana o española
  6. De verbos de colocación a pseudo-copulativos: procesos de gramaticalización en los cuasi-sinónimos poner/meter y pôr/meter en español y en portugués
  7. Variación morfosintáctica en los dialectos del español: un análisis desde la diacronía
  8. Morfofonología del verbo en Español
  9. Il rigo musicale in fondo alla Bataille d’Annezin e i dispositivi di chiusura della lassa epica
  10. L’implicito e l’esplicito linguistico in forme diverse di testi umoristici
  11. I nomi della follia
  12. Miszellen
  13. «Was zieht man, wenn man einen Wechsel zieht?»
  14. Caciara
  15. ribeba ‘misura di capacità’
  16. Besprechungen
  17. James Noël Adams, Social Variation and the Latin Language, Cambridge, Cambridge University Press, 2013, XXII + 993 p.
  18. Leah Tether, The Continuation of Chrétien’s «Perceval». Content and Construction, Extension and Ending (Arthurian Studies, 79), Cambridge, Brewer, 2012, 241 p.
  19. Les Paroles Salomun, ed. Tony Hunt (Anglo-Norman Texts, 70), Manchester, Anglo-Norman Text Society, 2012, 242 p.
  20. Thomas Hinton, The Conte du Graal Cycle: Chrétien de Troyes’s Perceval, the Continuations, and French Arthurian Romance (Gallica, 23), Cambridge, Brewer, 2012, x + 277 p.
  21. Sharon Kinoshita / Peggy McCracken, Marie de France: a Critical Companion (Gallica, 24), Cambridge, Brewer, 2012, ix + 228 p.
  22. Richard Waltereit, Reflexive Marking in the History of French (Studies in language companion series, 127), Amsterdam, Benjamins, 2012, X + 225 p.
  23. Giuseppe Paternostro, Discorso, interazione, identità. Studiare il parlato attraverso i parlanti (Spazi comunicativi – Kommunikative Räume, 10), Frankfurt am Main, Lang, 2013, 339 p.
  24. Alvise Andreose, La strada, la Cina, il cielo. Studi sulla «Relatio» di Odorico da Pordenone e sulla sua fortuna romanza (Medioevo Romanzo e Orientale. Studi, 17), Soveria Mannelli, Rubbettino, 2012, 223 p.
  25. Maria Teresa Vigolo / Paola Barbierato, Glossario del Cadorino antico dai Laudi delle Regole (secc. XIII–XVIII) con etimologie e forme toponomastiche (Biblioteca di studi linguistici e filologici, 15), Udine/Belluno, Società Filologica Friulana/Fondazione G. Angelini, 2012, 954 p.
  26. Maria Iliescu / Victoria Popovici, Rumänische Grammatik, Hamburg, Buske, 2013, 446 p.
  27. Adina Dragomirescu / Isabela Nedelcu / Alexandru Nicolae / Gabriela Pană Din­delegan / Marina Rădulescu Sala / Rodica Zafiu, Gramatica de bază a limbii române, coord. Gabriela Pană Dindelegan, Bucureşti, Academia română, Institutul de lingvistică „Iorgu Iordan – Al. Rosetti»/univers enciclopedic gold, 2010, 686 p. + Caiet de exerciţii, 216 p.
  28. Nachruf
  29. Alberto Varvaro(13. März 1934–22. Oktober 2014)
Downloaded on 22.9.2025 from https://www.degruyterbrill.com/document/doi/10.1515/zrp-2015-0026/html
Scroll to top button