The significance of the gateways on the outskirts of the Odra (Oder) river drainage basin for early medieval communication routes
-
Andrzej Piotrowski
,
Paweł Sydor
and
Kinga Zamelska-Monczak
Abstract
Gateways on waterways play a special role, providing links to neighbouring river drainage basins and their communities. In addition to inter-regional as well as local communication, water links were also of strategic and economic importance.
The main objective of this study is to characterise the most important gateways connecting the Odra (Oder) drainage basin area with neighbouring areas in terms of their potential for communication and transport in the early medieval period (8th to 11th century), as well as to determine to what extent/degree the gateways delineated in a physiographic context relate to the gateway city model, formulated and developed intensively in the 1970s and 1980s with particular emphasis on Santok as a place on the main waterways of the area.
In this paper 17 gateways located on the watershed of the Odra (Oder) drainage basin. Taking into account physiographic features, four categories of gateways were distinguished: easy gateways, gateways of medium difficulty, difficult gateways and very difficult gateways. A number of techniques were considered necessary in crossing most gateways, such as dragging, threading boats with or without goods, carrying by people, transporting on sleds, skids or wagons. The study results indicate that the communities living in the Odra (Oder) drainage basin area and the lofty Pomeranian Lakeland hump clearly directed their interests towards the regions immediately around the Baltic Sea, which, thanks to its long-distance water communication, formed a particularly privileged commercial and cultural area.
Zusammenfassung
Tore an Wasserstraßen spielen eine besondere Rolle, da sie die Verbindung zu benachbarten Flusseinzugsgebieten und deren Gemeinden herstellen. Neben der interregionalen und lokalen Kommunikation sind die Wasserverbindungen auch von strategischer und wirtschaftlicher Bedeutung.
Głównym celem przeprowadzonych badań była charakterystyka najważniejszych bram łączących obszar dorzecza Odry z terenami sąsiednimi pod kątem potencjału komunikacyjnego i transportowego we wczesnym średniowieczu (VIII–XI w.) oraz określenie w jakim zakresie/stopniu bramy wyznaczone w kontekście fizjograficznym nawiązują do modelu miast-bram (“gateway city”), sformułowanego i rozwijanego intensywnie w latach 70. i 80. XX w. ze szczególnym uwzględnieniem Santoka, jako punktu położonego na głównych szlakach wodnych omawianego obszaru.
Hauptziel dieser Studie ist es, die wichtigsten Tore, die das Einzugsgebiet der Oder mit den Nachbargebieten verbinden, hinsichtlich ihres Kommunikations- und Verkehrspotenzials im frühen Mittelalter (8. bis 11. Jahrhundert) zu charakterisieren und festzustellen, inwieweit sich die im physiographischen Kontext beschriebenen Tore auf das Modell der Torstädte beziehen, das in den 1970er und 1980er Jahren unter besonderer Berücksichtigung von Santok als Ort an den Hauptwasserstraßen des Gebietes formuliert und intensiv weiterentwickelt wurde. In dieser Arbeit werden 17 solcher Zugänge im Einzugsgebiet der Oder untersucht. Unter Berücksichtigung der physiographischen Merkmale wurden vier Kategorien von Toren unterschieden: leichte Tore, Tore mit mittlerem Schwierigkeitsgrad, schwierige Tore und sehr schwierige Tore. Für die Überquerung der meisten Tore wurde eine Reihe von Techniken als notwendig erachtet, z. B. das Ziehen, das Einfädeln von Booten mit oder ohne Waren, das Tragen durch Personen, der Transport auf Schlitten, Kufen oder Wagen. Aus den Ergebnissen der Studie geht hervor, dass die im Einzugsgebiet der Oder und auf der Anhöhe der Pommerschen Seenplatte lebenden Gemeinschaften ihre Interessen eindeutig auf die Regionen in unmittelbarer Nähe der Ostsee richteten, die dank ihrer Fernwasserverbindung einen besonders privilegierten Handels- und Kulturraum darstellte.
Abstrakt
Bramy odgrywają szczególną rolę na szlakach wodnych. Stanowią one powiązania z sąsiednimi dorzeczami i społecznościami je zamieszkującymi. Oprócz komunikacji pomiędzy regionami, jak i lokalnej, połączenia wodne miały znaczenie strategiczne i ekonomiczne.
W niniejszym artykule scharakteryzowano 17 bram położonych na wododziale dorzecza Odry i łączących to dorzecze z dorzeczami sąsiednich rzeki oraz Morzem Bałtyckim. Biorąc pod uwagę cechy fizjograficzne wyróżniono cztery kategorie bram: bramy łatwe, bramy średniotrudne, bramy trudne i bramy bardzo trudne. Za niezbędne w przekraczaniu większości bram uznano konieczność zastosowania szeregu technik takich jak: przeciąganie, przewlekanie łodzi z towarem lub osobno, przenoszenie przez ludzi, przewożenie na saniach, płozach lub wozach. Wyniki badań wskazują, iż społeczności zamieszkujące obszary położone na północ od dorzecza Odry i wyniosłego pomorskiego garbu pojeziernego wyraźnie kierowały swoje zainteresowania ku regionom położonym bezpośrednio wokół Morza Bałtyckiego, które dzięki dalekosiężnej komunikacji wodnej tworzyły szczególny uprzywilejowany obszar handlowo-kulturowy.
© 2025 Walter de Gruyter GmbH, Berlin/Boston
