Abstract
Scholars have maintained that the first early modern discovery of Marius Victorinus’s Pauline commentaries took place somewhere around 1630. That year, Jacques Sirmond announced his discovery of various commentaries on the Pauline corpus attributed to Victorinus (ca. 280/290–365), the elderly scholar and convert to Christianity mentioned by Augustine in his Confessions. This study, however, invites scholars to go beyond the traditional view about the first discovery of Victorinus and consider the contribution of Jean de Gaigny (d. 1549). Jean discovered Victorinus’s Commentary on Galatians nearly 100 years before Sirmond. The Parisian scholar utilized this commentary of Victorinus mainly to respond to the challenges posed by Erasmus of Rotterdam’s new Latin translation of the New Testament. Because of this discovery, Jean accomplished many firsts with respect to Victorinus from being the first author in Christian history to quote from one of his commentaries on the Pauline Epistles to reintroducing his exegetical work on Galatians to all of Europe.
Funding source: This article received no special funding for its composition, revision or final editing.
-
Research funding: This article received no special funding for its composition, revision or final editing.
References
Asso, Cecilia. 2008. “The Campaign against Biblical Humanists at the University of Leuven–Martin Dorp and Edward Lee.” In Biblical Humanism and Scholasticism in the Age of Erasmus, edited by Erika Rummel, 167–95. Brill’s Companions to the Christian Tradition 9. Leiden: Brill.10.1163/ej.9789004145733.I-335.25Search in Google Scholar
Beatrice, Pier F. 1989. “Quosdam Platonicorum Libros. The Platonic Readings of Augustine in Milan.” Vigiliae Christianae 43 (3): 248–61, https://doi.org/10.2307/1584064.Search in Google Scholar
Bentley, Jerry H. 1983. Humanists and Holy Writ: New Testament Scholarship in the Renaissance. Princeton, NJ: Princeton University Press.10.1515/9780691187310Search in Google Scholar
Bietenholz, Peter G. 2009. Encounters with a Radical Erasmus: Erasmus’ Work as a Source of Radical Thought in Early Modern Europe. Erasmus Studies. Toronto: University of Toronto Press.10.3138/9781442687998Search in Google Scholar
Blaise, Albert, ed. 1993. Dictionnaire Latin-Français des Auteurs Chrétiens. Revue spécialement pour le vocabulaire théologique par Henri Chirat. Turnhout, Belgique: Brephols.Search in Google Scholar
Cain, Andrew. 2021. Jerome’s Commentaries on the Pauline Epistles and the Architecture of Exegetical Authority. Oxford: Oxford University Press.10.1093/oso/9780192847195.001.0001Search in Google Scholar
Clemen, O. ed. 1930 In Martin Luther. D. Martin Luthers Briefwechsel, Vol. 1. Weimar: Hermann Böhlaus Nachfolger.Search in Google Scholar
Coogan, Robert. 1992. Erasmus, Lee, and the Correction of the Vulgate: The Shaking of the Foundations. Travaux d’humanisme et Renaissance 261. Genève: Droz.Search in Google Scholar
Cooper, Stephen A. 2005. “Introduction.” In Marius Victorinus’ Commentary on Galatians: Introduction, Translation, and Notes, edited by Stephen Cooper, 1–246. Oxford Early Christian Studies. Oxford: Oxford University Press.Search in Google Scholar
Coroleu, Alejandro. 2008. “Anti-Erasmianism in Spain.” In Biblical Humanism and Scholasticism in the Age of Erasmus, edited by Erika Rummel, 73–114. Brill’s Companions to the Christian Tradition 9. Leiden: E.J. Brill.10.1163/ej.9789004145733.I-335.9Search in Google Scholar
Cross, F.L., and E.A. Livingstone, eds. 1997. The Oxford Dictionary of the Christian Church. 3rd ed. Oxford: Oxford University Press.Search in Google Scholar
Delalain, Paul. 1890. Notice sur Galliot Du Pré, libraire parisien de 1512 à 1560. Paris: Cercle de la Librairie. https://books.google.com/books?id=V6BGAQAAMAAJ&.Search in Google Scholar
Erasmus, Desiderius. 1516. Novum Instrumentum. Basel: Apud Ioannem Frobenium. https://books.google.be/books?id=ej9PAAAAcAAJ.Search in Google Scholar
Erasmus, Desiderius. 1519. Novum Testamentvm Omne. Basel: Froben. https://archive.org/details/novumtestamentum00eras/mode/2up.Search in Google Scholar
Erasmus, Desiderius. 1522. Novum Testamentvm Omne. Basel: Froben. https://mdz-nbn-resolving.de/details:bsb10196290.Search in Google Scholar
Erasmus, Desiderius. 1527. Novum Testamentum ex Erasmi Roterodami Recognitatione Jam Quartum Damus Studiose Lector. Basiliae: Johannes Froben. https://books.google.com/books?id=LD5MAAAAcAAJ.10.36576/summa.35352Search in Google Scholar
Faber, Riemer A., 2017. “[Notes to Galatians],” In Desiderius Erasmus. Annotations on Galatians and Ephesians, trans., ed. and ann. Riemer A. Faber, Vol. 108. Collected Works of Erasmus 58. Toronto: University of Toronto Press.Search in Google Scholar
Farge, James K. 1980. Biographical Register of Paris Doctors of Theology, 1500–1536. Subsidia mediaevalia 10. Toronto: Pontifical Institute of Mediaeval Studies.Search in Google Scholar
Farge, James K. 1985. Orthodoxy and Reform in Early Reformation France: The Faculty of Theology of Paris, 1500–1543. Studies in Medieval and Reformation Thought 32. Leiden: E.J. Brill.10.1163/9789004475069Search in Google Scholar
Farge, James K. 2003a. “Jean de Gaigny.” In Contemporaries of Erasmus: A Biographical Register of the Renaissance and Reformation, Vol. 2, edited by Peter G. Bietenholz, and Thomas, B., 70–2. 3 Volumes. Collected Works of Erasmus. Toronto: University of Toronto Press.Search in Google Scholar
Farge, James K. 2003b. “Pierre Cousturier,” In Contemporaries of Erasmus: A Biographical Register of the Renaissance and Reformation, Vol. 1, edited by Peter G. Bietenholz, and Thomas, B., 352–53. 3 Volumes. Collected Works of Erasmus. Toronto: University of Toronto Press.Search in Google Scholar
Gori, Franco. 1981. “Introduzione.” In Mario Vittorino. Commentari alle Epistole di Paolo agli Efesini, ai Galati, agli Filipesi, edizione critica con introduzione, traduzione italiana, note e indici a cura di Franco Gori, 3–32. Corona Patrum Salesiana. Torino: Società Editrice Internazionale.Search in Google Scholar
Gori, ed. 1986. “Marius Victorinus. “In Epistolam Pauli ad Galatas.” In. Marii Victorini Opera Pars Altera, Opera Exegetica, recensuit Franco Gori, 95–173. Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum 83/2 Vindobonae. Hoelder–Pichler–Tempsky. https://books.google.com/books?id=gXowAAAAYAAJ.Search in Google Scholar
Groote, Marc De. 2011. “Oecumenius.” In Religion Past & Present, Vol. 9, edited by Hans Dieter Betz, Don S. Browning, Bernd Janowski, and Eberhard Jüngel, 278. Leiden: Brill.Search in Google Scholar
Guenther, Ilse, and Peter G. Bietenholz. 2003. “Frans Titelmans.” In Contemporaries of Erasmus: A Biographical Register of the Renaissance and Reformation, Vol. 3, edited by Peter G. Bietenholz, and Thomas B. Deutscher, 326–7. 3 Volumes. Collected Works of Erasmus. Toronto: University of Toronto Press.Search in Google Scholar
Guilleminot, Geneviève. 2003. “Simon de Colines.” In Contemporaries of Erasmus: A Biographical Register of the Renaissance and Reformation, Vol. 1, edited by Peter G. Bietenholz, and Thomas B. Deutscher, 330. 3 Volumes. Collected Works of Erasmus. Toronto: University of Toronto Press.Search in Google Scholar
Hardy, B. Carmon. 1968. “The Emperor Julian and His School Law.” Church History 37 (2): 131–43, https://doi.org/10.2307/3162593.Search in Google Scholar
Homza, Lu Ann. 1997. “Erasmus as Hero, or Heretic? Spanish Humanism and the Valladolid Assembly of 1527.” Renaissance Quarterly 50/1 (1): 78–118, https://doi.org/10.2307/3039329.Search in Google Scholar
Hovingh, P.F., ed. 2003. Desiderius Erasmus. Annotationes in Novum Testamentum (pars secunda): In Evangelium Ioannis Annotationes; Annotationes in Acta Apostolorum. Desiderii Erasmi Roterodami Opera omnia VI, 6. Amsterdam: Elsevier Science. https://library.oapen.org/handle/20.500.12657/34712.Search in Google Scholar
Hughes, Peter. 2016/2017. “The Face of God: The Christology of Michael Servetus.” Journal of Unitarian Universalist History 40: 16–53.Search in Google Scholar
Hunt, R. W. 1982. “The Need for a Guide to the Editors of Patristic Texts in the 16th Century.” Studia Patristica 17 (1): 365–71.Search in Google Scholar
Ioannes Chrysostomus (John Chrysostom). 1862. In Epistolam ad Galatas Commentarius. Accurante Jacques Migne, 611–682. Patrologiae Cursus Completus: Series Graeca 61. Paris: Excudebatur et Venit Apud J.-P. Migne Editorem.Search in Google Scholar
Ioannes Gagnaius (Jean de Gaigny). 1533. Epitome Paraphrastica Enarrationum Ioannis Gagnaeii Parisini doctoris Theologi, in Epistolam Diui Pauli Apostoli ad Romanos. Parisiis: Apud Michaelem Vascosanum. https://books.google.com/books?id=oZATruByIGIC.Search in Google Scholar
Ioannes Gagnaius (Jean de Gaigny). 1539. D. Pauli Epistolae Brevissimis et facillimis scholijs per Ioannem Gagnaium Parisinum Theologum, Christianissimi Francorum regis Ecclesiasten et doctorem illustratae. Parisiis: Apud Simonem Colinaeum et Galliotum.Search in Google Scholar
Ioannes Gagnaius (Jean de Gaigny). 1543. Brevissima et facillima in omnes D. Pavli Epistolas scholia, ultra priores editiones, ex antiquissimis Græcorum authoribus, abunde locupletata. Itidem in septem Canonicas epistolas et D. Ioannis Apocalypsin, breuissima scholia recens edita. Authore Ioanne Gagnaio Parisino Theologo, Christianissimi Francorum Regis Ecclesiastae, ac primo Eleemosynario. Parisiis: Apud Simonem Colinaeum. https://books.google.com/books?id=5svUkcHlPvoC.Search in Google Scholar
Jammes, André, and Nicolas Barker. 2010. “Jean de Gagny: A Bibliophile Re-Discovered.” The Library: The Transactions of the Bibliographical Society 11 (4): 405–46. https://doi.org/10.1093/library/11.4.405.Search in Google Scholar
Jonge, Henk Jan de. 2019. “Erasmus’ Novum Testamentum of 1519.” Novum Testamentum 61 (1): 1–25.10.1163/15685365-12341619Search in Google Scholar
Keener, Craig. 2019. Galatians: A Commentary. Grand Rapids, MI: Baker Academic.Search in Google Scholar
Kelly, John N. D. 1995. Golden Mouth: The Story of John Chrysostom–Ascetic, Preacher, Bishop. Grand Rapids, MI: Baker Books.Search in Google Scholar
Kennerley, Sam. 2021. “Patristic Scholarshp and Ascham’s ‘troubled Years.” In Roger Ascham and His Sixteenth-Century World, edited by Lucy R. Nicholas, and Ceri Law, 61–81. St. Andrews Studies in Reformation History. Leiden: E.J. Brill.10.1163/9789004382282_005Search in Google Scholar
Krans, Jan. 2006. Beyond What Is Written Erasmus and Beza as Conjectural Critics of the New Testament. New Testament Tools and Studies 35. Leiden: E.J. Brill.10.1163/9789047410515Search in Google Scholar
Levine, Joseph M. 1997. “Erasmus and the Problem of the Johannine Comma.” Journal of the History of Ideas 58 (4): 573–96, https://doi.org/10.1353/jhi.1997.0039.Search in Google Scholar
Locher, Albrecht. 1972. “Praefatio.” In Marii Victorini Afri Commentarii in epistulas Pauli ad Galatas, ad Philippenses, ad Ephesios, edited by Albrecht Locher, v–xvi. Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana. Leipzig: Teubner.Search in Google Scholar
Mai, Angelo. 1828. “Editoris Monitum.” Scriptorum Veterum Nova Collectio ex Vaticanis codicibus edita, ab Angelo Maio, Vol. 3: 147. Bibliothecae Vaticanae Praefecto. Romae: Typis Vaticanis.Search in Google Scholar
McDonald, Grantley. 2016. Biblical Criticism in Early Modern Europe: Erasmus the Johannine Comma and Trinitarian Debate. New York, NY: Cambridge University Press.10.1017/CBO9781316408964Search in Google Scholar
Natalis Beda, (Noël Béda). 1526. Annotationum Natalis Bedae doctoris theologi Parisien in Iacobum Fabrum Stapulensem libri duo: et in Desiderium Erasmum Roterodamum liber vnus, qui ordine tertius est. Primus in Commentarios ipsius Fabri super Epistolas beati Pauli. Secundus in eiusdem commentarios super 4. euangelia. Tertius in paraphrases Erasmi super eadem quatuor euangelia, & omnes apostolicas epistolas. Parisiis: in typographia Iodoci Badii, ad V Calend. Iunias.Search in Google Scholar
Nellen, Henk, and Bloemendal Jan. 2016. “Erasmus’s Biblical Project: Some Thoughts and Observations on Its Scope, Its Impact in the Sixteenth Century and Reception in the Seventeenth and Eighteenth Centuries.” Church History and Religious Culture 96 (4): 595–635.10.1163/18712428-09604006Search in Google Scholar
Oecumenius. 1532. Expositiones Antiquae ac Valde Utiles breuitatem una cum perspicuitate habentes mirabilem, ex diuersis sanctorum patrum commentariis ab Oecumenio et Arethae collectae in hosce noui testamenti tractatus; Oecumenii quidem in Acta Apostolorum; in Septem Epistolas quae Catholicae dicuntur; in Pauli Omnes; Arethae uero in Ioannis Apocalypsim. [Edidit Maximus Donatus Veronensis]. Veronae: Apud Stephanum & fratres Sabios.Search in Google Scholar
Oecumenius. 1893. Commentarius in Epistolam ad Galatas. Accurante Jacques Migne, 1089–1166. Patrologiae Cursus Completus: Series Graeca 118. Paris: Excudebatur et Venit Apud Garnier Fratres, Editores et J.-P. Migne Succesores.Search in Google Scholar
Parker, T. H. L. 1986. Commentaries on the Epistle to the Romans 1532–1542. Edinburgh: T&T Clark.Search in Google Scholar
Petrus Sutor, (Pierre Cousturier). 1524. De tralatione bibliae, et novarum reprobatione interpretationum. Parisiis: Apud Ioannem Paruum. https://books.google.com/books?id=F85WAAAAcAAJ.Search in Google Scholar
Places, Édouard des. 1974. “Marius Victorinus commentateur de saint Paul, les citations bibliques dans le De incarnatione de saint Athanase.” Biblica 55 (1): 83–7, https://books.google.com/books?id=conOsxLTWN8C.Search in Google Scholar
Raspanti, Giacomo. 1996. Mario Vittorino esegeta di San Paolo. Bibliotheca philologica Saggi 1. Palermo: Editrice L’Epos.Search in Google Scholar
Raspanti, Giacomo, ed. 2006. Hieronymus (Jerome) Eusebius Stridonius. Commentarii in epistulam Pauli apostoli ad Galatas. Cura et Studio Giacomo Raspanti. Corpus Christianorum Series Latina 77a. S. Hieronymi Presbyteri Opera: Pars I Opera Exegetica 6. Turnhout: Brepols Publishers.Search in Google Scholar
Roussel, Bernard. 1978. “La découverte de sens nouveaux de l’épître aux Romains par quelques exégètes français du milieu du XVIe siècle,” In Histoire de l’exégèse au XVIe siècle: Textes du colloque international tenu à Genève en 1976. Colloque international d’histoire de l’exégèse biblique au XVIe siècle, eds. Olivier Fatio et Pierre Fraenkel, 331–41. Études de Philologie et d’Histoire 34. Genève: Libraire Droz S.A.Search in Google Scholar
Rummel, Erika. 1986. Erasmus’ Annotations on the New Testament: From Philologist to Theologian. Erasmus Studies 8. Toronto: University of Toronto Press.10.3138/9781442674530Search in Google Scholar
Rummel, Erika. 1989. Erasmus and His Catholic Critics: Volume 1. 1515–1522 Vol. 2. 1523–1536. 2 vols. Bibliotheca humanistica & reformatorica 45. Nieuwkoop: De Graaf.Search in Google Scholar
Rummel, Erika. 2002. “Why Noël Beda did not like Erasmus’ Paraphrases,” In Holy Scripture Speaks: The Production and Reception of Erasmus’ Paraphrases on the New Testament, edited by Hilmar Pabel and Mark Vessey, 265–78. Erasmus Studies 14. Toronto: University of Toronto Press.10.3138/9781442675803-014Search in Google Scholar
Sartori, Paolo. 2003. “La Controversia Neotestamentaria tra Frans Titelmans ed Erasmo Da Rotterdam (1527–1530 ca.): Linee di Sviluppo e Contenuti.” Humanistica Lovaniensia 52: 77–135.Search in Google Scholar
Sartori, Paolo. 2008. “Frans Titelmans, the Congregation of Montaigue, and Biblical Scholarship.” In Biblical Humanism and Scholasticism in the Age of Erasmus, edited by Erika Rummel, 215–23. Brill’s Companions to the Christian Tradition 9. Leiden: E.J. Brill.10.1163/ej.9789004145733.I-335.31Search in Google Scholar
Souter, Alexander. 1927. The Earliest Latin Commentaries on the Epistles of St. Paul. Oxford: Clarendon Press. https://books.google.com/books?id=l1qOAAAAMAAJ.Search in Google Scholar
Tanner, Norman P., ed. 1990. Decrees of the Ecumenical Councils. 2 vols. London: Sheed and Ward. Washington DC: Georgetown University Press.Search in Google Scholar
Theophylact. 1522. “In Epistolam ad Galatas.”. Athanasii Episcopi Alexandrini opera: studiosius quam antea fuerint à situ uindicata, quorum catalogus sequitur. Commentarij in Epistolas Pauli…accessit praeterea operi Erasmi Roterodami Paraclesis, ipsiusq[ue] Athanasij uita. Erasmus, Desiderius, eds, 101v–115r. Argentinae [Strasbourg]: Apud Ioannem Knoblouchum.Search in Google Scholar
Theophylact. 1879. “Epistolae Divi Pauli ad Galatas Expositio.” In Patrologiae Cursus Completus: Series Graeca 124, accurante et Denuo Recognoscente J.-P. Migne, 951–1034. Parisiis: Apud Garnier Fratres, Editores et J.-P. Migne Succesores.Search in Google Scholar
Tillich, Paul. 1963. The Shaking of the Foundations. London: Penguin Books.Search in Google Scholar
Verheijen, Lucas, ed. 1954. Augustinus Hipponensis (Augustine of Hippo). Confessionum libri XIII. (Libri VI-XIII). Corpus Christianorum Series Latina 27. Turnhout: Typographi Brepols Editores Pontifici.Search in Google Scholar
Vogels, Henricus I., ed. 1969. Ambrosiaster. “Ad Galatas,” in Commentarius in Epistulas Paulinas. Pars III. Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum 81/3, 3–68. Vindobonae: Hoelder – Pilcher – Tempsky.Search in Google Scholar
Wengert, Timothy J. 1998. Human Freedom, Christian Righteousness Philip Melanchthon’s Exegetical Dispute with Erasmus of Rotterdam. Oxford studies in historical theology. New York: Oxford University Press.Search in Google Scholar
Whitford, David M. 2015. “Yielding to the Prejudices of His Times: Erasmus and the Comma Johanneum.” Church History and Religious Culture 95 (1): 19–40.10.1163/18712428-09501001Search in Google Scholar
Williams, George H. 1962. The Radical Reformation, 2nd ed. Philadelphia, PA: The Westminster Press.Search in Google Scholar
Williams, George H. 1992. The Radical Reformation, 3rd ed. Sixteenth Century Essays & Studies 15. Kirksville, MO: The Sixteenth Century Journal Press.Search in Google Scholar
© 2025 Walter de Gruyter GmbH, Berlin/Boston